Franciszek Czapek – współzałożyciel marki Patek Philippe

Polska i Czechy to kraje wielu wybitnych ludzi. Niektórzy z nich dzięki swojej wiedzy i umiejętnością zapisali się na kartach historii zegarmistrzostwa. Jedną z takich osób jest Franciszek Czapek – współzałożyciel marki Patek Philippe. Słynny zegarmistrz urodził się w 1811 roku w miejscowości Semonice położonej w Czechach. Jednak jego życie związane było z Polską, ponieważ mieszkał i pracował w Warszawie. W latach 1830 – 1831 walczył po stronie polskiej w Powstaniu Listopadowym. Kiedy siły Rosyjskie stłumiły powstanie Franciszek Czapek postanowił wyemigrować do Szwajcarii.

Po dotarciu do kraju znanego z produkcji najlepszych zegarków na świecie Czapek nawiązał współpracę z polskim emigrantem Antonim Patkiem. Wspólnicy otworzyli pierwszą w Szwajcarii fabrykę zegarków. Zakład oficjalnie rozpoczął swoją działalność 1 maja 1839 roku w Genewie. W pierwszych latach funkcjonowania produkcja była znikoma i odbywała się tylko na zamówienie. Firma prosperowała dzięki innym Polakom mieszkającym w Szwajcarii. Byli to pierwsi klienci, ale z czasem zegarkami zainteresowali się Polacy, którzy po upadku Powstania Listopadowego nie wyjechali z kraju.

Pierwsze zegarki opuszczające zakład prowadzony przez Czapka i Patka były kieszonkowe i charakteryzowały się zdobieniami w postaci napisów. Na kopertach grawerowano różnego rodzaju treści, które głównie poruszały tematykę religijną i patriotyczną. W 1845 roku po sześciu latach owocnej współpracy drogi Franciszka Czapka i Antoniego Patka rozeszły się. Miejsce zegarmistrza w firmie zajął Adrien Philippe, którego Patek poznał rok wcześniej podczas swojego pobytu w Paryżu. Francuz był wynalazcą rewolucyjnego mechanizmu dzięki któremu kluczyk służący do nakręcania czasomierza został na stałe zastąpiony naciągiem z koronką.

Niezwykle trudno określić przyczyny zakończenia współpracy wspólników. Niektóre źródła podają, że Czapek i Patek różnili się charakterami. Inne, że Antoni Patek postanowił współpracować z Pelippe zamiast z Czapkiem, ponieważ francuz był zdolniejszym konstruktorem co mogło sprawić, że firma zostałaby szybciej zauważona na arenie międzynarodowej. Wprawdzie tak się stało, ponieważ popularność manufaktury z każdym rokiem rosła i cieszyła się większym szacunkiem, a obecnie jest to najbardziej ekskluzywne przedsiębiorstwo produkujące zegarki na świecie. Jednak najbardziej prawdopodobnym powodem wydają się różnice względem rozwoju firmy.

Antoni Patek należał do tych biznesmenów, którzy byli otwarci na wszelkiego rodzaju nowości techniczne. Nieustannie dążył do usprawniania produktów wyrabianych przez manufakturę. Wielce prawdopodobne, że właśnie dlatego postanowił kierować firmą z Adrienem Philippe. Natomiast Franciszek Czapek należał do osób, które nie przywiązywały znaczącej wagi do postępu technologicznego. Zegarmistrz korzystał ze sprawdzonych i utartych schematów. Wiele innowacji stosowanych w sztuce zegarmistrzostwa najzwyczajniej pomijał, a niektóre z nich wręcz bojkotował. W kręgach branżowych był postrzegany jako wybitny specjalista, ale też jako osoba przywiązana do tradycji, która korzysta tylko i wyłącznie z dotychczasowego dorobku.

Ponadto Franciszek Czapek był zwolennikiem prostoty. Jego zdaniem wszelkie komplikacje były zbędne. Uważał zegarki za przedmioty mające poprawnie wskazywać czas. Wiedział, że osiągnięcie perfekcji, czyli skonstruowanie czasomierza mechanicznego, który pracowałby bez odchyleń czasowych jest niemal niemożliwe. Dlatego był przeciwnikiem dostępnych na rynku innowacyjnych rozwiązań, które tylko pozornie czyniły zegarki przedmiotami dokładniejszymi, bardziej trwałymi i nowoczesnymi. Poglądy Franciszka Czapka podzielało wielu znawców rzemiosła, ale istniała również grupa zegarmistrzów, którzy uważali, że jego podejście nie jest zorientowane na rozwój.

Zegarmistrz wraz z kilkoma osobami podobnie postrzegającymi sztukę zegarmistrzostwa postanowił otworzyć własną firmę produkującą czasomierze. Firma nosiła nazwę Czapek i Spółka. Założyciel pod nowym szyldem kontynuował działania, które zapoczątkował podczas współpracy z Antonim Patkiem. Koperty zegarków zdobiły treści religijne i patriotyczne. Niektóre modele zostały udekorowane wizerunkami świętych. Niezwykle istotnym jest fakt, że Czapek dotarł ze swoją ofertą drugi raz do tego samego grona odbiorców co świadczyło, że wiele osób darzyło zaufaniem czasomierze produkowane w jego manufakturze. Nabywcy zaopatrywali się w nie w „Składzie Głównym zegarków z fabryki Czapka i Spółki w Genewie”, który znajdował się na Krakowskim Przedmieściu.

Niestety po upływie kilkunastu lat okazało się, że losy firmy założonej przez Franciszka Czapka potoczyły się zupełnie odwrotnie w stosunku do manufaktury prowadzonej przez Patka i Philippe. Firma Czapek i Spółka zakończyła swoją działalność w 1869 roku. Obecnie niektóre modele z oferty firmy znajdują się w Warszawskim Muzeum Historycznym. Ponadto istnieją przypuszczenia, że posiadają je także kolekcjonerzy na całym świecie. Trudno określić jakie to modele, ponieważ firma konstruowała wiele czasomierzy na indywidualne zamówienie. Franciszek Czapek oprócz wielu pięknie udekorowanych zegarków zostawił po sobie także obszerną książkę zatytułowaną „Słów kilka o zegarmistrzostwie”, która została wydana w 1850 roku w Lipsku.